Trong những năm gần đây, sự xuất hiện của các công cụ trí tuệ nhân tạo (AI) đã tạo ra làn sóng tranh luận mạnh mẽ trong môi trường giáo dục. Khi học sinh có thể nhập một đề bài vào ChatGPT và nhận được câu trả lời gần như ngay lập tức, những hình thức đánh giá truyền thống như “viết đoạn văn nghị luận”, “phân tích bài thơ”, hay “giải một bài tập vật lý” đang dần trở nên dễ bị lạm dụng và khó kiểm soát về tính xác thực. Trước tình hình đó, phản ứng ban đầu của không ít giáo viên là tìm cách kiểm soát, thậm chí cấm học sinh sử dụng AI trong học tập.
Tuy nhiên, tại nhiều trường học ở Mỹ, một số giáo viên đang lựa chọn một con đường khác: không chống lại, mà đồng hành cùng AI. Họ nhìn nhận sự hiện diện của AI không như một mối đe dọa, mà như một cơ hội – cơ hội để cải thiện phương pháp giảng dạy, và quan trọng hơn, để khơi dậy tư duy phản biện sâu sắc ở học sinh.
Không dừng lại ở việc “biết” – giáo viên đang yêu cầu học sinh phải “hiểu”
Trên thực tế, những câu hỏi truyền thống như “Trình bày nguyên nhân và kết quả của cuộc Cách mạng tháng Tám 1945” hoặc “Phân tích nhân vật chính trong một tác phẩm văn học” rất dễ bị thay thế bởi một câu prompt đơn giản trên công cụ AI. Nhận thức được điều này, nhiều giáo viên đã chủ động thiết kế lại câu hỏi kiểm tra và phương pháp giảng dạy, nhằm đặt ra những thách thức mà AI chưa thể thay thế được: khả năng lập luận, sự sáng tạo trong tư duy và cái nhìn cá nhân đối với các vấn đề phức tạp.
Chẳng hạn, thay vì yêu cầu học sinh mô tả một khái niệm đơn giản, giáo viên có thể hỏi: “Nếu Hồ Chí Minh sống trong thời đại AI và mạng xã hội, liệu tư tưởng ‘học để hành’ và ‘tự học suốt đời’ sẽ được diễn giải như thế nào, trong bối cảnh máy móc có thể đưa ra câu trả lời thay con người?” Câu hỏi này không thể chỉ trả lời bằng cách sao chép thông tin có sẵn – học sinh buộc phải hiểu sâu sắc vấn đề, vận dụng lý luận và phản biện để đưa ra lập trường.
Bên cạnh đó, một số giáo viên còn áp dụng cách thức yêu cầu học sinh phản biện lại các quan điểm phổ biến – một chiến lược giúp khơi gợi tư duy phản biện. Thay vì lặp lại kiến thức đã học, học sinh được khuyến khích đặt lại vấn đề và đưa ra góc nhìn riêng, kể cả khi điều đó đi ngược với nhận định quen thuộc.
Ví dụ, trong môn Ngữ văn, thay vì yêu cầu phân tích nhân vật Chí Phèo theo khuôn mẫu, giáo viên có thể đặt câu hỏi: “Có ý kiến cho rằng Chí Phèo là nạn nhân hoàn toàn của xã hội. Em có đồng tình không? Vì sao?” Ở đây, học sinh không chỉ cần hiểu nhân vật, mà còn phải biết đánh giá, so sánh và lựa chọn lập trường phù hợp với hệ giá trị cá nhân – một năng lực quan trọng trong thời đại thông tin không ngừng thay đổi.
Một trong những quan điểm nổi bật đến từ các giáo viên đổi mới là: AI không phải là kẻ thay thế học sinh trong học tập, mà là một công cụ hỗ trợ – tương tự như máy tính từng bị lo ngại khi mới xuất hiện trong lớp học Toán. Khi biết cách sử dụng, AI có thể giúp học sinh phát triển kỹ năng đặt câu hỏi, kiểm tra lại các giả định, mở rộng nguồn tư liệu và phản biện lại chính thông tin mà AI đưa ra.
Giáo viên không yêu cầu học sinh “ngừng dùng AI”, mà yêu cầu các em phải đi xa hơn: hiểu vì sao AI đưa ra câu trả lời đó, tìm ra điểm hợp lý và chưa hợp lý, và quan trọng hơn, đưa ra cách lý giải cá nhân dựa trên tư duy độc lập.
Sự thay đổi này không chỉ là một biện pháp ứng phó nhất thời với sự phát triển của công nghệ, mà là một lời nhắc nhở quan trọng về bản chất của giáo dục. Trong một thế giới nơi thông tin có thể được tạo ra trong vài giây, điều quan trọng không còn là việc ghi nhớ kiến thức, mà là khả năng phân tích, phản biện và sử dụng kiến thức đó một cách có trách nhiệm.
Việc giáo viên chủ động thay đổi cách tiếp cận – từ kiểm soát sang cộng tác với AI – cho thấy một bước chuyển lớn về tư duy giáo dục. Thay vì lo sợ công nghệ làm lu mờ vai trò của con người, họ chứng minh rằng chính con người mới là yếu tố quyết định chất lượng của tri thức, thông qua khả năng suy nghĩ sâu sắc, đặt câu hỏi đúng, và phát triển góc nhìn độc lập.
ĐỌC THÊM: CHIẾN DỊCH ĐIỆN BIÊN PHỦ – HÀNH TRÌNH PHỦ AI | STEAM for Vietnam Blog
📧 Email: hello@steamforvietnam.org
🌐 Website: https://www.steamforvietnam.org
📸 Instagram: http://instagram.com/steamforvietnam.official
💖 Donation: https://www.steamforvietnam.org/donation